In de vijftiende eeuw, lang lang geleden, was religieuze kunst bijna de enige die gemaakt kon worden. Het hele leven van de mensen in Italië draaide om god, een goed en zondeloos leven leiden en eigenlijk toewerken naar het hiernamaals. De Bijbel, zowel het Oude als het Nieuwe Testament, was een onuitputtelijke bron van inspiratie voor nagenoeg elke kunstenaar. Gelukkig was het een dankbare bron, want het staat natuurlijk vol met verhalen die soms zo fantasievol of waanzinnig zijn dat je bijna geen fantasie hoeft te hebben. Een van de taferelen uit de Bijbel dat vaker is weergegeven is het Laatste Avondmaal, in het Italiaans het Cenacolo. De beroemdste versie ervan is natuurlijk die van Leonardo da Vinci, te zien in het klooster behorend bij de Santa Maria delle Grazie in Milaan: een fresco, bijna verweerd, boven een deur aldaar.
Gelukkig zijn niet alle werken zo fragiel en in slechte staat. Bovendien heeft elke versie ook wel een bijzonder verhaal. Zo ook het Cenacolo van Paolo Veronese, schilder van de Venetiaanse School en afkomstig uit, jawel, Verona. Hij maakte een Laatste Avondmaal dat een eerdere vertolking van Tiziano verving: die laatste werd verwoest tijdens een grote brand. Hij gaat aan de slag in 1573 voor een fiks lagere som dan eigenlijk nodig voor een groot werk als dit. Toch gaat hij van start.
Gezellige drukte
Wacht: eerst in het kort Veronese. Dat is een bijzonder verhaal, want het was nogal een eigenwijs figuur. Had overal een sterke mening over en deed doorgaans niet wat van hem verwacht werd. Niet perse heel handig, als je brood op de plank ervan afhankelijk is. Hoe dan ook, Paolo Caliari (zijn eigenlijke naam) begint aan het heidense karwei en maakt een Laatste Avondmaal. Het is in de basis een traditioneel schilderij: in het midden zien we Jezus, in het roze gehuld, geflankeerd door zijn discipelen. Hij zit in een soort klassieke tempel vol rijk versierde muren en vloer, met Korinthische zuilen en een hemelsblauwe achtergrond. We herkennen apostelen, met Judas die zich afkeert van Christus, net als hij kort daarna ook in het echt zal doen. De vaak terugkerende bogen dienen als metafoor voor de aanstaande triomf van Jezus op de dood. Tot zover niets bijzonders, totdat we de rest van het werk bekijken.
Yaiks: het is druk! Het klassieke beeld dat we hebben van een Laatste Avondmaal is dat van Jezus met zijn volgelingen e basta. Niets is minder waar hier: de ruimte is tjokvol met allemaal mensen van verschillende pluimage. Rechts zien we Duitse dronken huursoldaten, links een lilliputter verkleed als nar met een papegaai, iets verderop een man met een bebloede doek en – neus en daarnaast zien we slaven, mannen met tulband, honden en katten. Dit is echt compleet anders dan dat we gewend zijn. Veronese geeft er, net als in veel van zijn schilderijen, een eigen, nogal radicale draai aan. Artistieke vrijheid, zou je zeggen.
Helaas. Drie maanden later krijgt hij een oproep van de Inquisitie, die streng de regels volgt. Niet lang ervoor was namelijk bepaald – in de geest van de contrareformatie – dat werken aan bepaalde normen moesten voldoen. En dit Laatste Avondmaal was veel te uitgebreid, banaal, bourgondisch en zeer afwijkend. In een proces, dat woordelijk bewaard is gebleven, moet Veronese zich verweren om een fikse straf te ontlopen. Hij doet dit met verve, maar ja: die Inquisitie is sterker dan hijzelf. Het oordeel: binnen 3 maanden moet het werk dusdanig zijn aangepast, dat het weer aan de norm voldoet.
Uiteindelijk zet Veronese een verrassende stap: in plaats van dingen aan te passen in het werk, verandert hij alleen de naam. In plaats van een Laatste Avondmaal noemt hij het ‘Feest in het huis van Levi’, een verwijzing naar een ander Bijbels verhaal waarin Levi Jezus uitnodigt voor een groot banket. Hoppatee, probleem opgelost.
Het is een fenomenaal mooi en vooral ook bizar groot schilderij: maar liefst 555 centimeter hoog en ruim 13 meter breed, waardoor het een gehele wand vult. Je blijft ernaar kijken: veel details, veel kleur (typisch Venetiaans) en veel prachtig vakwerk, met uiteindelijk Christus als stralend middelpunt.
Het is te bewonderen in de Gallerie dell’Accademia, het Louvre van Venetië. Dus als je daar toch ooit bent…
